Kulup hin Zarzuela 3

Han akon kataposan nga paskin, nagsumat ako mahitungod han lecture ugsa han sarswela. Ini in ika-3 nga paskin ko mahitungod han akon kulop hin zarzuela.

Katapos han lecture, nangadto an mga nananambong ngadto han ira mga lingkoran. An akon lingkoran didto han ika-4 nga handana amo nga sinmaka ak hin duha pa ka hagdan ngadto ha igbaw.

Dida han nagpakalingkod na an ngatanan, sakto la nga a las 2 na an oras. Tikang dayon en punto an pasundayag. Nagsenyal an orkestra pinaagi hin pagtukar hin usa nga halaba nga nota. Katapos hini nga senyal, mayda anay kamingaw hin pira la ka segundo, katapos tikang na an sarswela.

Para han mga diri maaram han istorya han Luisa Fernanda, an istorya amo ini. An mga panhinabo hini dida han ika-19 nga siglo han panahon han pagreyna ni Reyna Isabel II han Espanya nga diin nagkaada hin rebolusyon nga nagpa-iwas kan Isabel tikang han iya trono. An sentro han istorya amo in usa nga triangulo hin gugma (love triangle) nga diin an mga api amo hira Luisa Fernanda, usa nga anak hin pensyonero ngan amo an eponimo nga karakter han sarswela, an iya uyab nga hi Javier Moreno, usa nga palikero nga sundalo ngan hi Vidal Hernando, usa nga hasendero nga nahigugma kan Luisa Fernanda. An syahan nga mga bahin han istorya nahinabo didto ha Madrid pero an kataposan han istorya didto ha Extremadura ha hacienda ni Vidal. An istorya mahitungod han pagkabangga han gugma hini nga tulo: hi Vidal buotan nga hacendero nga nahigugma kan Luisa Fernanda pero hi Luisa nahigugma kan Javier. Mayda gihapon dinhe intriga nga naglakip han politika han panahon sugad han pagkaaway han mga monarkista ngan mga republikano. Upod ini an intriga han usa nga dukesa nga hi Duquesa (Dukesa) Carolina nangestrupo kan Javier nga magin monarkista samtang hi Vidal, tungod la kay hi Javier nagin-monarkista, inmapi hiya han mga rebolusyonaryo agod madaog an kasingkasing ni Luisa. Damo it burubalhin hin mga inogop tungod han triangulo hin gugma. Sugad hin usa nga eksena nga diin gin-insulto hi Javier ni Vidal.

An kataposan han sarswela nahinabo dida han hacienda ni Vidal nga diin nag-aandam na hira han kasal nira Vidal ngan Luisa. Hi Luisa nahigugma pa kan Javier pero napakasal kan Vidal tungod han buhat ni Vidal para ha iya. Hi Javier inmulpot ngan ginsumatan hiya ni Luisa nga mapakasal hiya kan Vidal kay tungod amo man an iya obligasyon. Hi Vidal, nakasabot nga hi Luisa nahigugma pa gihapon kan Javier ngan waray na niya padayona an pagpakasal kundi iya ginbuhi-an hi Luisa tikang han iya obligasyon ngan gintugotan nga umupod kan Javier.

Para ha akon, maupay an kahimo han istorya han mga librettista hira Federico Romero ngan Guillermo Fernández Shaw ngan han pag-angay han musika ni Federico Moreno Torroba. Inmangay an musika ngan an istorya, an triangulo hin gugma ngan an politikal nga kaagi. Ginklaro ni Moreno Torroba nga hi Vidal amo an maupay an batasan, pero hi Luisa nahigugma pa gihapon kan Javier bisan man kon ini usa nga palikero. Baga an magkirita ginpapapili ni Moreno Torroba kon hin-o ba an angay pili-on ni Luisa. Ha ngaran pa la, ginpakita ni Moreno Torroba nga hi Vidal amo an mauruupay nga tawo nga maangay kan Luisa--an kan Vidal apelyido Hernando ngan hi Luisa an iya apelyido Fernanda ngan ha Kinatsila hiton Hernando ngan Fernando magkalain la nga bersyon han amo la gihapon nga ngaran samtang an Fernanda ngan Hernanda amo an binabaye nga bersyon hini nga ngaran. Pero an usa nga batasan ni Luisa Fernanda an iya waray pagkondisyon nga paghigugma kan Javier bisan man kon hi Javier diri naangay ha iya--hi Javier palikero, inmapi han mga monarkista agod sumaka hin ranggo ngan nagpa-estrupo hiya han Dukesa Carolina. Iton emosyonal nga tawo posible nga makatuok dida han kataposan nga eksena nga diin ginbuhi-an ni Vidal hi Luisa nga sumunod kan Javier.

Gawas han istorya, nakanotisya ak nga an mga prop ngan staging han sarswela simple la pero naangay. An entablado diri gud damo an dekorasyon, pero igo la an mga prop. An ira pagpakita han Madrid nga eksena ginbuhat pinaagi hin modelo han Madrid dida han entablado nga gamay dida han tuo han entablado samtang an mga aktor/magkaranta nakasul-ot han ira mga panapton--pero waray mga pinintar nga mga litrato dida han bungbong ha luyo han entablado. Mayda la damo nga lingkoran, ngan hin eksena nga diin gin-estrupo ni Dukesa Carolina hi Javier mayda hataas nga plataporma nga may ramp, pero gawas han mga dara han karakter, waray gud damo nga mga prop. Pagbalhin han eksena ngadto ha Extremadura, gintabunan la an modelo han Madrid ngan mayda usa nga kahoy dida han butnga han entablado, ngan mga lingkoran pero amo gihapon ka simple an mga prop.

Ha igbaw han entablado, dida han bungbung nga ubos han atop, mayda mga supertitle nga diin ira ginpapakita an Iningles nga kahubad han ginyayayan o ginkakanta nga Kinatsila. Amo nga kon mayda waray makatipara han Kinatsila, an Iningles nga supertitle nakabulig. (Nagplite ak liwat hin binoculars agod mauruupay an ak pagkita pero diri man gud ini kinahanglan hin duro).

¿Ano man it ak masisiring han mga magkaranta? Hi Domingo maupay pamati-on--an iya pagdara han papel ni Vidal Hernando kanan maestro gud man. Pero diri unta ak angay mahiusa hini--an mga kag-anak ni Domingo nagkakilala ngan nagkaasawa tungod kay mga magkaranta hira han kompanyiya nga nagpapasundayag para kan Federico Moreno Torroba, an nagsurat han Luisa Fernanda. Hi Domingo nagtubô samtang an iya mga kag-anak nagpapasundayag han mga zarzuela ni Moreno Torroba. Ngan hi Domingo nagtikang han iya karera pinaagi han zarzuela. Ini nga pasundayag para ha iya, baga hin iya pag-uli ngadto han iya gintikangan. An iba nga mga magkaranta mag-upay gihapon. It akon la diri maaram kon ano daw an kadara ni Maria José Montiel han papel ni Luisa Fernanda kay dinhe nga pasundayag, diri hiya amo an nagdara kundi usa la nga nagsaliwan nga hi Yali-Mari Williams. Maupay an kadara ni Williams, pero maupay unta kon nakakita ak kan Maria José Montiel kay hiya man an una nga ginplano nga madara han papel ni Luisa Fernanda.

Ginkumpara ko ini nga zarzuela han Winaray nga sarswela nga Kinasingkasing (an syahan nga sarswela nga akon nakit-an). Waray ak iba nga maikukumpara kay gawas han Kinasingkasing ngan Luisa Fernanda, waray pa ak makakita hin lain nga zarzuela. Nakaduha ak makakita han sarswela nga Kinasingkasing nga ginpasundayag han grupo nga An Balangaw, an kataposan ko nga pakakita hini dida han pira na la ka bulan ugsa ak nahipalangyaw, mga 10 ka tuig hadto. Ha akon pagkumpara, bisan man kon mag-iba an Kinatsila nga zarzuela nga Luisa Fernanda ngan an Winaray nga sarswela nga Kinasingkasing, mayda pagkapareho nga elemento. Syahan, an ka-simple nga ka arreglo han entablado ngan pagkasimple han mga prop. Ikaduha, mayda ini nga duha mga ginyayakan nga dialogo ngan musika. Ikatulo, mayda mga elemento han musika han hini nga mga sarswela nga nagamit hin mga sikat nga tunog. Dida han Kinasingkasing, mayda mga eksena nga ginmamit hira han tunog han kanta nga Quién Será ni Pablo Beltran Ruíz ngan han Bido-bido-bido han APO Hiking Society (pero iba an mga laray)--ngan an kataposan hini sinmayaw han kuracha ngan an mga nananambong nakaapi. Dida han Luisa Fernanda, an usa nga tunog han habanera dida baga hin mayda pagkaparehas han habanera han opera nga Carmen ni Georges Bizet ngan--sumala han naghatag han lektura--ginmamit daw hin usa nga eksena han tema ni Scarpia tikang han Tosca ni Giacomo Puccini. Mayda gud man pagka-iba, sugad han paggamit han orkestra dida han Luisa Fernanda, samtang dida han Kinasingkasing, waray ak makahinumdom kon mayda orkestra adton--pamati ko usa la nga nasista an nagtotokar o kundi man mayda mga ginrekord nga daan nga background nga musika. Pero ha mga basiko nga elemento, makikita gud an pagkaparehas han Espanyol nga zarzuela ngan han Winaray nga sarswela--diri urusahon kon an Winaray nga sarswela, amo an pagWinaray han nagtikang nga Espanyol nga zarzuela.

Hinaot unta nga makakita pa ak hin dugang nga mga zarzuela ngan mahibalik an pagkamasurong han Waraynon nga sarswela.